Domowe Akwarium Pl

Oświetlenie akwarium świetlówki i inne źródła światła

1. Funkcje oświetlenia

Światło pełni istotną funkcję w wytwarzaniu tlenu przez rośliny niezbędnego dla prawidłowego funkcjonowania ryb i innych zwierząt wodnych. Tylko w obecności światła rośliny syntezują związki organiczne z prostych substancji nieorganicznych. U ryb światło reguluje podstawowe procesy życiowe jak: aktywność pokarmową czy przystępowanie do tarła. Dodatkową funkcją oświetlenia jest wizualna prezentacja akwarium i jego mieszkańców.

W warunkach naturalnych ilość światła, która dociera do wewnątrz zbiornika zależy od wielu czynników: kąta padania promieni świetlnych, charakteru zbiornika, przejrzystości wody (wpływa to na ilość pochłoniętych i rozproszonych promieni świetlnych w wodzie), ilości napotkanych przeszkód. Również nie bez znaczenia są pasma barwne (wchodzące w skład promieni słonecznych) docierające do roślin. Roślinom niezbędne jest światło czerwone oraz niebieskie.

2. Zależność oświetlenia akwarium od głębokości wody

Wraz z głębokością (wysokością) zbiornika zmienia się intensywność oświetlenia – maleje. Zatem należy pamiętać, że im wyższe akwarium, tym mocniejsze oświetlenie musimy zastosować.

siła oświetlenia od głębokości

3. Rodzaje źródeł światła stosowanych w akwarystyce

Słońce

Naturalne źródło światła stosowane jako uzupełnienie oświetlenia sztucznego. Gdyby słońce było jedynym źródłem światła, to w miesiącach zimowych występowałby jego niedobór, roślinność zamierałaby, a w konsekwencji ryby także. Nie zaleca się stosowania światła słonecznego, ani stawiania akwarium na parapecie, gdyż przyspiesza to rozwój glonów i skoki temperatury miedzy nocą a dniem.

Żarówki

W zasadzie się ich nie stosuje, ponieważ zbyt mocno się nagrzewają, a ich wydajność nie jest duża (tylko 5% energii wysyłają w postaci światła). Żarówki emitują więcej światła czerwonego.

Świetlówki

Obecnie powszechnie stosowane sztuczne źródło oświetlania. W eksploatacji są bardzo ekonomiczna (m.in. długa żywotność) i dobrze oświetlają cały zbiornik (około 15 % energii emitowana jest w postaci światła). Jarzeniówki wysyłają więcej fal niebieskich. Dostępne są w różnych kolorach.

Lampy rtęciowe (wysokociśnieniowe) (HQL)

Charakteryzują się wysoką wydajnością i niskimi kosztami eksploatacji (w odróżnieniu od świetlówek nie tracą tak szybko intensywności swego światła). Zalecane do stosowania w akwariach o poziomie wody powyżej 60 cm. Przeznaczone przede wszystkim do otwartych akwariów (powinny być mocowane nie bezpośrednio nad lustrem wody). Przy stosowaniu silnych źródeł światła wymagane jest wzbogacanie wody w akwarium dwutlenkiem węgla.

Lampy metalohalogenowe (HQI)

Są odpowiedniejsze w porównaniu z rtęciowymi ze względu na korzystniejszą barwę światła. Przeznaczone również do dużych zbiorników, jednak wymagają dodatkowego, punktowego doświetlenia. Szybko się zużywają i nagrzewają (ale woda nie jest w znacznym stopniu przez nie podgrzewana). Przy stosowaniu silnych źródeł światła wymagane jest wzbogacanie wody w akwarium dwutlenkiem węgla.

Oświetlenie diodowe

Jest to najdroższe rozwiązanie (koszt zakupu), ale zarazem najtańsze pod względem kosztów eksploatacji. Stosowane głównie do oświetlania akwarium nocą (niska moc świetlna).

4. Oświetlenie dobre dla roślin

Jeśli chodzi o hodowlę roślin to nie jest tajemnicą, że najlepsze do prawidłowej fotosyntezy są fale 400-450nm oraz 650-700nm, natomiast mało przydatne są fale z okolic 550nm. Poniższy wykres prezentuje zależność procesu fotosyntezy od długości fali świetlnej:

Długość fali świetlnej a fotosynteza w akwarium

Na rynku występuje wiele świetlówek przeznaczonych typowo do hodowli roślin m.in.: Philips Aquarelle, Osram Fluora, Sylvania Grolux, Hagen Aqua Glo, jednak ich cena do najniższych nie należy. Prześledźmy czy warto inwestować w tego typu świetlówki. Zacznijmy od ustalenia jakie parametry światła są najistotniejsze.

4.1. Parametry oświetlenia.

Świetlówki charakteryzują się następującymi parametrami:

  • Współczynnik oddawania kolorów (RA lub CRI)maksymalna wartość RA to 100. RA=100 to współczynnik jaki ma słońce. Przy RA pomiędzy 80 a 90 mamy dobre oddawanie kolorów, natomiast przy RA większym niż 90 bardzo dobre oddawanie kolorów. RA mniejsze niż 80 jest rzadko spotykana. Poniżej przedstawione jest porównanie wierności oddawania barw miedzy RA=70-100 a RA=30-50. Widać jak RA=30-50 zmienia kolory barw.
    współczynnik RA oddawania barw
  • Temperatura barwowa (mierzona w stopniach Kelvina K) – Światło białe ma od 5500 do 6500K. Poniżej 5500K światło lampy przybiera odcień żółty lub pomarańczowy, natomiast przy wartości powyżej 6500K niebieski.
  • Jasność (mierzona w lumenach lm) - jest to jasność, jaką widzi ludzie oko, które najlepiej widzi fale z przedziału 500-600nm. Im większa amplituda tych długości fali w widmie świetlnym, tym dla oka ludzkiego jaśniejsze wydaje się źródło światła. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, że jeśli weźmiemy do porównania dwie świetlówki, z których jedna będzie miała większą amplitudę zakresu fal 400-500nm a druga 500-600nm to mimo, że w sumie będą dawały tyle samo światła to dla oka bardziej jasna będzie ta druga.
  • Moc (mierzona w Watach W) - jest parametrem oddającym rzeczywistą ilość światła jaką mamy w akwarium. Znając ten parametr łatwo policzymy ile Watów przypada na litr w naszym akwarium (np. Mając akwarium 200L i dwie świetlówki 35W=70W to 70/200=0,35W/litr).Należy pamiętać, ze im większa moc tym świetlówka lepsza. Porównując moc źródeł światła zawsze porównujemy ten sam typ światła np. świetlówki ze świetlówkami, żarówki z żarówkami, halogeny z halogenami.

Parametr RA, jasność oraz temperatura barwowa nie mają większego znaczenia dla roślin a powszechne przekonanie, że lampa powinna mieć niską temperaturę barwową jest tylko mitem. Drugim mitem jest stwierdzenie, że świetlówki akwarystyczne są lepsze od zwykłych świetlówek. Świetlówki akwarystyczne są ładnie opakowane oraz mają fantastyczne nazwy, jednak wykonywane są tą samą technologią i ich parametry są bardzo zbliżone do zwykłych świetlówek. Znaczna różnica natomiast będzie zauważalna w cenie. Prawdą jest, ze są świetlówki lepsze i gorsze, jednak chcę zwrócić Waszą uwagę, że nie ma świetlówek, które nie nadawałyby się do akwarium i które szkodziłyby roślinom lub rybom. Wszystkie mają bogate widmo i jeśli rośliny źle się rozwijają w akwarium to czynników tego stanu rzeczy należy doszukiwać się w parametrach wody, dostępie substancji odżywczych (dostarczanych przez ryby lub sztucznie przez hodowcę specjalnym nawożeniem lub sprężonym w butli dwutlenkiem węgla) oraz mocy oświetlenia zainstalowanego w akwarium. Wystarczy popytać hodowców roślin wodnych jakich świetlówek używają i zobaczycie, że większość stosuje najtańsze przemysłowe.

5. Kolor oświetlenia zależny od temperatury barwowej świetlówek.

Jeśli zastanawiacie się, jaki odcień mają świetlówki o różnej temperaturze barwy to z pomocą przychodzi poniższy wykres widmowy.

barwa światła przy różnej temperaturze barwowej

Poniżej przedstawione zostały akwaria, po zastosowaniu oświetlenia różnych markowych świetlówek występujących na naszym rynku z różnymi temperaturami barwowymi.

2700 K
akwarium przy oświetleniu 2700K
3000 K
akwarium przy oświetleniu 3000K
4000 K
akwarium przy oświetleniu 4000K
5200 K
akwarium przy oświetleniu 5200K
6500 K
akwarium przy oświetleniu 6500K
8500 K
akwarium przy oświetleniu 8500K
10000 K
akwarium przy oświetleniu 10000K
15000 K
akwarium przy oświetleniu 15000K
18000 K
akwarium przy oświetleniu 18000K

Jak widzimy, kolor światła pokrywa się z kolorami na wykresie widmowym. Jeśli ktoś chciałby mieć fajny efekt jakiegoś koloru w akwarium to spokojnie może wybrać się do sklepu i kupić świetlówkę o odpowiedniej temperaturze barwy. Można mieszać dwie różne świetlówki i otrzymać mix kolorów.

UWAGA!. Niektórych świetlówek nie można stosować samodzielnie, bo mogą wpłynąć na rozwój glonów, dlatego stosuje się mieszanie dwóch świetlówek o różnych temperaturach barw.

6. Świetlówki T5 i T8. Którą wybrać?

Na rynku dostępne są zarówno świetlówki T5 jak i T8. Postaram się przedstawić różnice jakie występują między nimi:

  • Różnią się przede wszystkim średnicą T8 ma 26mm a T5 16mm.
  • Długością np. T5 o mocy 24W ma długość 55 cm, a T8 o mocy 25W ma długość 74 cm.
  • T5 ma dłuższy czas pracy w stosunku do T8
  • T5 ma większą sprawność czyli bardziej energooszczędna
  • T5 jest droższa od T8 w zależności od producenta od 10% do nawet 130%
  • T5 wymaga specjalnego elektronicznego statecznika, który nie jest tani, przez co zwiększa koszt całej instalacji. Plusem tego statecznika jest oszczędność energii i brak efektu migotania światła.

Wynika z tego, że zakup T5 jest dobrym wyborem pod względem parametrów i korzyści jakie daje - mały rozmiar, dużą sprawność, dłuższą żywotność. Jednak różnica w cenie w stosunku do T8 jest znaczna. Dlatego przed takim zakupem należy się dobrze zastanowić, którą świetlówkę wybrać i dopasować zakup do zasobności portfela. Przy wyborze należy pamiętać, że świetlówki T8 nie ustępują pola świetlówkom T5 pod względem widma świetlnego i współczynnika RA. Mają nieco mniejszą żywotność i sprawność, jednak również będą ładnie oddawać kolory ryb, i powodować wzrost roślin.

7. Stateczniki - rodzaje i korzyści

Na rynku znajdują się następujące stateczniki:

  • Stateczniki magnetyczne zwane też indukcyjnymi - są stosowane głównie do świetlówek typu T8 w połączeniu ze starterami (zwanymi też zapłonnikami). Ich główną zaletą jest cena. Są kilkakrotnie tańsze od stateczników elektronicznych
  • Stateczniki elektroniczne populatrnie stosowane do świetlówek T5 i ostatnio również do zasilania świetlówek T8. Elektroniczny statecznik nie wymaga stosowania starterów. Zaletami stateczników elektronicznych w stosunku do magnetycznych są przede wszystkim zużycie energii elektrycznej (około 15%), niwelują efekt migotania światła, wydłużają czas pracy świtlówek nawet do 50% oraz generują mniej ciepła w trakcie pracy

8. Oznaczenia 865, 965, 840, 930, co to w ogóle jest?

Oznaczenia te mają w sobie zakodowany współczynnik RA oraz temperaturę barwową. np. Philips 840 oznacza że współczynnik RA jest większy niż 80 a mniejszy niż 90 (cyfra 8) a temperatura barwowa wynosi 4000K (liczba 40). Inny przykład 965 oznacza RA większe niż 90 czyli bardzo dobre i takie świetlówki są droższe od ósemek, a temperatura barwowa 6500K. Czasem występują drobne różnice jak np. NARVA BIOVITAL 955, która ma temperaturę barwową 5800K a nie jak numer by wskazywał 5500K. Więc aby dokładnie ocenić współczynnik temperatury barwowej i RA należy zajrzeć do dokumentacji świetlówki lub na stronę producenta.

9. Zestawienie parametrów i cen świetlówek akwarystycznych T8

Poniższe zestawienie cen, rozmiarów, mocy i widm poszczególnych świetlówek ma na celu stworzenie obrazu rynku i przedstawienie co aktualnie proponują nam producenci. Mam nadzieję, że pomoże Wam w wyborze świetlówek. Zestawienie to zajmuje dość dużo miejsca dlatego umieściłem je na osobnej stronie. Link poniżej.

Znajdziecie tam świetlówki dostępne na rynku podzielone według producenta i temperatury barwowej (tej w Kelvinach). Dodatkowo w tabeli umieściłem dostępne moce, długości oraz ceny każdej z nich. Ceny są cenami orientacyjnymi ze sklepów internetowych (średnie ceny). W sklepach akwarystycznych może być nieco drożej. Nie chodzi mi o wykazanie dokładnie ile mają kosztować poszczególne świetlówki. Głównym celem jest przedstawienie różnic w cenie pomiędzy nimi, abyście mogli ocenić, która jest najekonomiczniejsza a zarazem widmo, które emituje najlepiej odpowiada Waszym potrzebom.

Dodatkowo każda świetlówka posiada obrazek z widmem świetlnym dzięki czemu samemu można ocenić czy te droższe rzeczywiście są aż tak dobre. Życzę udanej lektury i analiz :).

10. Ustalenie wymaganej mocy oświetlenia

Są różne reguły dotyczące ustalenie wymaganej mocy oświetlenia. Stara reguła Ringwalda mówi np., że na 1 dm2 powierzchni dna zbiornika powinno przypadać 0,75 W oświetlenia jarzeniowego lub 2 W oświetlenia żarowego (dotyczy to zbiornika 30-sto litrowego). Inna reguła mówi, że na 1 litr wody wymagana jest moc oświetlenia o wartości 0,5W. Tak naprawdę wszystko zależy od głębokości akwarium i od tego, co będziemy w nim hodować. Do akwariów roślinnych przyjęło się, ze oświetlenie powinno wynosić około 0,6W/litr wody. Bardzo istotne jest zachowanie prawidłowych proporcji między mocą oświetlenia a ilością substancji odżywczych dostępnych dla roślin. Zmarnujemy nadmiar światła jeśli nie dostarczymy odpowiedniej ilości substancji pokarmowych dla roślin.

Przy doborze oświetlenia nie należy sugerować się ilością lumenów jaką daje źródło światła gdyż ilość lumenów nie oddaje rzeczywistej ilości emitowanych fotonów a jedynie subiektywne wrażenie ludzkiego oka. Im więcej lumenów tym ludzkie oko zauważa, że światło jest jaśniejsze. Oko ludzkie można jednak oszukać i nie zawsze jaśniejsze światło znaczy, że ilość fotonów emitowanych jest większa. Aby określić ilość potrzebnego światła Należy wziąć pod uwagę inny parametr - ilość Watów czyli mocy światła. Aby zmniejszyć straty można dodatkowo stosować odbłyśniki. Są to wysoko polerowane na lustro, aluminiowe osłonki do świetlówek, które całe światło kierują w dół przy zachowaniu jak najmniejszych strat. Dzięki temu można zastosować mniejszą moc światła nawet do 30%. Nie są to drogie zabawki (od 15-35zł), a efekt generowany przez nie jest widoczny gołym okiem :). Należy również starać się, aby powierzchnia wody nie była nieruchoma bo będzie działać jak lustro odbijając światło i powodując straty. Najlepiej sprawdzają się tu włączone filtry i napowietrzacze tworzące bąbelki powietrza rozbijające i wprawiające lustro wody w ruch.

Uwaga. Przy stosowaniu mocnego oświetlenia wymagane jest dostarczanie roślinom dwutlenku węgla i substancji odżywczych w większych ilościach. Należy jednak uważać, żeby nie zachwiać równowagą biologiczną. Przy nadmiarze substancji odżywczych niewykorzystanej przez rośliny nastąpi wzrost glonów.

11. Kilka porad przy montowaniu oświetlenia

By światło w akwarium było jak najbardziej zbliżone do naturalnego zaleca się stosowanie oświetlenia mieszanego (np.: świetlówki czerwone i niebieskie, świetlówki o ciepłym i chłodnym świetle). Ważne jest, aby akwarium w ciągu doby było oświetlane przez 12-14 godzin. Źródło/źródła światła mocujemy w obudowie akwarium (kupionej w sklepie zoologicznym lub wykonanej własnoręcznie) izolując jej wnętrze folią aluminiową, malując jej wnętrze białą farbą lub montując wewnątrz lustra (zmniejszenie strat światła). Długość świetlówek powinna być krótsza od akwarium jedynie o elementy mocujące je do pokrywy. Oświetlenie silniejsze (o większej mocy) powinno znajdować się z przodu zbiornika (rośliny będą wyginały się w stronę szyby akwarium). Co pewien czas należy świetlówki wymieniać na nowe z powodu ich wypalania się (spadku natężenia światła). Jeżeli mamy zainstalowane kilka jarzeniówek, to wymieniamy je pojedynczo (aby nie było gwałtownych skoków natężenia światła).